ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Υπάρχουν όρια στην ελευθερία του λόγου;

Στην αθηναϊκή δημοκρατία ουδείς επεχείρησε να φιμώσει την βωμολοχία του Αριστοφάνη εις βάρος δημοσίων προσώπων. Σήμερα, όμως, στην Ελλάδα του 21^ου αιώνα εγείρονται σημαντικά ερωτήματα ως προς της ελευθερία της έκφρασης.

Η ελευθερία του λόγου αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους πυλώνες του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η ελευθερία που εξασφαλίζεται στον καθένα να εκφράζει και να διαδίδει ελεύθερα τις απόψεις και τις ιδέες είναι ύψιστο αγαθό. Ο Γάλλος φιλόσοφος του Διαφωτισμού, ο Βολτέρος, θέλοντας να προβάλει την αξία της ελεύθερης γνώμης σε μια δημοκρατική κοινωνία έλεγε χαρακτηριστικά: << Κύριε, δεν συμφωνώ με όσα λέτε, αλλά θα υπερασπιστώ το δικαίωμα σας να τα λέτε ακόμα και με τη ζωή μου. >>

Στην εποχή μας, πάντως, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου το δικαίωμα αυτό τίθεται υπό αμφισβήτηση. Η υπόθεση του αμερικανού εκδότη Λάρυ Φλινγκ, τα σκίτσα του Μωάμεθ, το κάψιμο της σημαίας, η σάτιρα του Λαζόπουλου και εσχάτως οι bloggers είναι κάποια από τα θέματα που προκάλεσαν αμφιλεγόμενες αντιδράσεις στο κοινό. Κεντρικός άξονας των συζητήσεων ήταν αν θα πρέπει να υπάρχει απόλυτη ελευθερία της έκφρασης ή περιορισμός της υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Θα χρειαστεί να ξαναδιαβάσουμε τον Τζον Στιούαρτ Μιλ, τον Τζον Λοκ, τον Ζαν Ζακ Ρουσό.

Η φιλελεύθερη κοινωνία, όπως την οραματίστηκε ο Μιλ, σέβεται απόλυτα την ατομικότητα και αποστρέφεται την <<τυραννία της πλειοψηφίας>>.

Το να βάζει κανείς κανόνες για να ορίσει την ελευθερία, ακούγεται εξίσου αφελές με το κάνεις πόλεμο για να διατηρήσεις την ειρήνη. Όπως και να το δει κανείς η ελευθερία της έκφρασης αυτοαναιρείται αν υπάρχουν περιορισμοί. Μόνο αυτοί που φοβούνται την ελευθερία είναι υπέρμαχοι αυτής της άποψης. Το ιδιαίτερο πρόβλημα με την παρεμπόδιση της ελευθερίας της έκφρασης είναι ότι πλήττει όλους τους ανθρώπους.

Ακόμα κι αν όλοι, έχουν την ίδια άποψη, εκτός ενός, κανείς δεν έχει το δικαίωμα να τον φιμώσει. Ο καθείς είναι υπεύθυνος και κριτής των λεγομένων του. Έστω κι αν η πλειοψηφία είναι αντίθετη με τα λεγόμενα του εν τούτοις αυτός διατηρεί το αναφαίρετο δικαίωμα να τα εκφράζει.

Η ελευθερία της έκφρασης είναι συνταγματικά κατοχυρωμένη καθώς και το δικαίωμα του σατυρίζειν. Από την άλλη πλευρά, κανείς δεν είναι εκ προοιμίου σε θέση να προσδιορίσει αυθαίρετα πού τελειώνει η κριτική και πού αρχίζει η προσβολή. Εξάλλου, το ζήτημα της προσβολή είναι καθαρά υποκειμενική υπόθεση του προσβληθέντος.

Χαρακτηριστική περίπτωση της σύγκρουσης ελευθερίας της έκφρασης και προσβολής είναι οι bloggers. Το νέο επικοινωνιακό πεδίο προσφέρει χώρο και αναγνωστικό κοινό για τη διατύπωση απόψεων που ενδεχομένως να ενοχλήσουν, να προσβάλλουν και να εκθέσουν ορισμένους στα πλαίσια της κριτικής. Ο μείζων κίνδυνος δεν είναι η ελευθεροστομία των bloggers αλλά να αποκτήσει η εξουσία ένα ακόμα όπλό για την κατάλυση των δικαιωμάτων. Οι πολίτες είναι εκείνοι που θα <<τιμωρήσουν>> όσους καταχρώνται την ελευθερία της έκφρασης. Οι bloggers θα αξιολογηθούν με κριτήρια δημοφιλίας ενώ η τιμωρία θα είναι η χαμηλή επισκεψιμότητα και τα σχόλια αποδοκιμασίας.

Ζητούμενο δεν πρέπει να είναι η χάραξη των ορίων στα μέσα έκφρασης αλλά η άρση τους. Ας αφήσουμε τον καθένα να εκφραστεί όπως επιθυμεί χωρίς να τον περιορίζουμε σε καλούπια. Μην ξεχνάμε ότι και η ίδια η γλώσσα πολλές φορές αδυνατεί να υπακούσει σε συμβάσεις και απαγορεύσεις. Όλοι θα πρέπει να αγωνιστούμε για τη διασφάλιση των ορίων της παρέμβασης της κοινής γνώμης επί της ατομικής, για την προστασία του ατόμου από κάθε είδους δεσποτισμό.